Geo-Political Problem in the Present Context of Nepal
Nepal, a small landlocked country in South Asia, holds a unique geopolitical significance due to its location between two rising global powers: India and China. Though Nepal is endowed with natural beauty, cultural heritage, and strategic importance, its geopolitics often becomes a source of challenge rather than opportunity. The current context of Nepal reflects how geography, politics, and international relations intertwine to create complex problems for the country.
Historical Background
Nepal’s geopolitical sensitivity is not new. From the 19th century, Nepal maintained its independence while many South Asian states were colonized. Its diplomacy balanced between British India and Qing China. After the independence of India and the rise of communist China, Nepal became a strategic buffer state. Over time, this “buffer” position has given Nepal limited autonomy but also recurring vulnerability.
Present Geopolitical Challenges
1. India-Nepal Relations
Nepal shares an open border of over 1,700 km with India. Cultural, economic, and social ties are deep, yet the relationship is often strained:
Border disputes such as in Kalapani, Lipulekh, and Limpiyadhura remain unresolved.
India’s occasional use of economic blockades, most notably in 1989 and 2015, has created mistrust among Nepalis.
Nepal depends heavily on India for trade, transit, and essential goods, which limits its bargaining power.
2. China-Nepal Relations
China, particularly after the Belt and Road Initiative (BRI), has increased its engagement in Nepal through infrastructure projects, trade, and investment. However:
Nepal risks falling into a debt trap if loans are not managed carefully.
Growing Chinese influence creates suspicion in India, pressuring Nepal to take sides.
Issues related to Tibet and security cooperation add further sensitivities.
3. Geopolitical Tug-of-War
The rivalry between India and China often plays out in Nepal:
Infrastructure competition (roads, railways, hydropower projects).
Political influence, where major parties are seen as leaning either towards India or China.
Strategic competition in South Asia, with Nepal caught in between.
4. Relations with the West
Western countries, particularly the United States, are also engaging in Nepal through aid, development projects, and security initiatives like the Millennium Challenge Corporation (MCC). However:
The MCC project sparked domestic debates about whether it undermines sovereignty or aligns Nepal too closely with U.S. strategic interests.
Balancing ties with the West while maintaining relations with neighboring giants is becoming increasingly difficult.
5. Internal Political Instability
Nepal’s fragile political system, frequent changes in government, and lack of coherent foreign policy make the situation worse. Weak governance allows external actors to exert disproportionate influence.
Consequences of Geopolitical Problems
Economic vulnerability due to dependence on transit through India and limited alternatives.
Political instability fueled by foreign interference in domestic affairs.
National sovereignty at risk if Nepal fails to maintain neutrality.
Developmental delays, as projects are stalled by political disputes over foreign alignment.
Way Forward
To overcome its geopolitical challenges, Nepal must adopt a balanced and pragmatic approach:
Strengthen diplomacy with both India and China on the basis of equality and mutual respect.
Diversify trade and connectivity, reducing overdependence on one neighbor.
Develop a coherent foreign policy with national consensus, avoiding partisan interests.
Enhance regional cooperation through SAARC, BIMSTEC, and other platforms.
Prioritize national interest, ensuring that foreign investments align with long-term development goals.
Conclusion
नेपालको वर्तमान सन्दर्भमा भू-राजनीतिक समस्या
दक्षिण एसियामा अवस्थित सानो भूपरिवेष्ठित देश नेपाल, भारत र चीनजस्ता दुई उदाउँदो शक्ति राष्ट्रबीच स्थित भएकाले विशेष भू-राजनीतिक महत्व बोकेको छ। प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक सम्पदा र रणनीतिक स्थानले नेपाललाई महत्त्वपूर्ण बनाए पनि यसको भू-राजनीति प्रायः अवसरभन्दा बढी चुनौतीको विषय बन्छ। वर्तमान अवस्थामा नेपालको भौगोलिक स्थिति, राजनीति र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध एकआपसमा गाँसिँदै देशलाई जटिल समस्यामा पुर्याइरहेका छन्।
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
नेपालको भू-राजनीतिक संवेदनशीलता नयाँ होइन। १९औँ शताब्दीमै, जब दक्षिण एशियाका धेरै देशहरू उपनिवेश बने, नेपालले आफ्नो स्वतन्त्रता कायम राख्यो। यसले ब्रिटिस भारत र चिङ चीनबीच सन्तुलनको कूटनीति अवलम्बन गर्यो। भारत स्वतन्त्र भएपछि र चीनमा कम्युनिष्ट शासन आएपछि नेपाललाई "बफर स्टेट" को रुपमा हेरियो। तर यो बफर अवस्थाले नेपाललाई आंशिक स्वतन्त्रता दिए पनि बारम्बार असुरक्षित तुल्यायो।
वर्तमान भू-राजनीतिक चुनौतीहरू
१. भारत-नेपाल सम्बन्ध
नेपाल र भारतबीच १७०० किलोमिटरभन्दा लामो खुला सीमा छ। सांस्कृतिक, सामाजिक र आर्थिक सम्बन्ध गहिरो भए पनि सम्बन्ध प्रायः तनावपूर्ण हुन्छः
कालापानी, लिपुलेक र लिम्पियाधुरा जस्ता सीमा विवाद अझै समाधान हुन सकेका छैनन्।
१९८९ र २०१५ मा भारतले गरेको आर्थिक नाकाबन्दीले नेपाली जनतामा गहिरो अविश्वास जन्माएको छ।
व्यापार, पारवहन र आवश्यक वस्तुमा अत्यधिक निर्भरता भएकाले नेपालको सौदाबाजी शक्ति कमजोर छ।
२. चीन-नेपाल सम्बन्ध
बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ (BRI) पछि चीनले नेपालमा पूर्वाधार, व्यापार र लगानी बढाउँदै आएको छ। तरः
ऋण व्यवस्थापन सावधानीपूर्वक नगरे नेपाल ऋणजालमा फस्ने जोखिम छ।
चीनको प्रभाव बढ्दै जाँदा भारतमा शंका उत्पन्न हुन्छ र नेपाललाई दुवै मध्येबाट पक्ष लिन दबाब पर्छ।
तिब्बतसम्बन्धी विषय र सुरक्षासम्बन्धी सहकार्यले थप संवेदनशीलता पैदा गर्छ।
३. भू-राजनीतिक रस्साकस्सी
भारत र चीनबीचको प्रतिस्पर्धा प्रायः नेपालमा देखिन्छः
सडक, रेल, जलविद्युत् परियोजना जस्ता पूर्वाधार प्रतिस्पर्धा।
राजनीतिक प्रभाव, जहाँ प्रमुख दलहरू मध्ये कोही भारततर्फ झुकेका र कोही चीनतर्फ देखिन्छन्।
दक्षिण एशियामा रणनीतिक प्रतिस्पर्धा, जसको बीचमा नेपाल परिरहेको छ।
४. पश्चिमासँगको सम्बन्ध
अमेरिका लगायतका पश्चिमी मुलुकहरूले सहयोग, विकास परियोजना र सुरक्षा कार्यक्रममार्फत नेपालमा संलग्नता बढाएका छन्। तरः
मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेशन (MCC) परियोजनाले सार्वभौमिकता र अमेरिकाप्रतिको झुकावबारे देशभित्र ठूलो विवाद जन्मायो।
पश्चिमासँगको सम्बन्ध सन्तुलन राख्दै छिमेकी शक्तिसँगको सम्बन्ध व्यवस्थापन गर्नु चुनौतीपूर्ण छ।
५. आन्तरिक राजनीतिक अस्थिरता
नेपालको अस्थिर राजनीतिक प्रणाली, बारम्बार सरकार परिवर्तन र स्पष्ट परराष्ट्र नीति नहुनु, समस्यालाई झन् जटिल बनाउँछ। कमजोर शासकीय क्षमताले बाह्य शक्तिहरूलाई अस्वाभाविक प्रभाव जमाउने अवसर दिन्छ।
भू-राजनीतिक समस्याका परिणाम
भारतमा अत्यधिक निर्भरता र सीमित विकल्पका कारण आर्थिक असुरक्षा।
विदेशी हस्तक्षेपले बढ्ने राजनीतिक अस्थिरता।
यदि सन्तुलन कायम गर्न सकिएन भने राष्ट्रिय सार्वभौमिकता जोखिममा।
विदेश नीतिमा विवादले विकासमा ढिलाइ।
समाधानका उपाय
निष्कर्ष
नेपालको भू-राजनीति भौगोलिक स्थिति, इतिहास र छिमेकी राष्ट्रहरूको महत्वाकांक्षाले निर्धारण हुन्छ। चुनौती गम्भीर छन् तर नेपालले आफूलाई "भू-राजनीतिक पीडित" होइन "भू-राजनीतिक पुल" बनाउन सक्छ। यसका लागि दृढ नेतृत्व, सन्तुलित कूटनीति र राष्ट्रिय एकता अपरिहार्य छन्। वर्तमान सन्दर्भमा सार्वभौमिकता सुरक्षित गर्दै दबाबलाई अवसरमा बदल्नु नै नेपालको प्रमुख बाटो हो।
No comments:
Post a Comment